Send to friend
بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی سرشار از نکات اعتقادی، سیاسی، اجتماعی، حکومتی، فرهنگی و اقتصادی است. آنچه شاید بیش از همه در این بیانیه چشم نواز است، توجه به عنصر اخلاق و معنویت است و این توجه به دوگونه است: 1. ارزیابی اخلاقی وضعیت موجود انقلاب اسلامی تا چهل سالگی است که ایشان ضمن توجه به ثمرات اخلاقی انقلاب به آسیب‌شناسی اخلاقی پرداخته و رهنمودهایی را ارائه فرموده‌اند. 2. توجه به وضعیت مطلوب و پیش‌روی انقلاب و نظام اسلامی است که خود به دو شکل ترسیم شده الف. به شکل مستقل که در این بیانیه به عنوان یکی از اهداف و آرمان‌های جدی و اساسی گام دوم انقلاب ترسیم شده است ب. به عنوان عنصر اثر بخش در همه ارکان و ابعاد مختلف نظام جمهوری اسلامی که ایشان در جای جای بیانیه به آن اهتمام داشته‌اند.
اکنون و اینجا ابتدا به اهمیت و جایگاه اخلاق اسلامی در قسم اول پرداخته و بر اساس مؤلفه‌هایی قسمت دوم را تشریح خواهیم کرد:
نخست. ارزیابی اخلاقی وضعیت موجود
مقام معظم رهبری در تبیین وضعیت موجود اخلاقی انقلاب به نکات بسیار راه‌گشایی اشاره می‌کنند و در این ارزیابی چند ملاحظه اساسی را مد نظر دارند. از سویی به داشته‌های اخلاقی نظام اسلامی و از دیگر سو به آسیب‌شناسی اخلاقی وضعیت موجود می‌پردازند و از منظر سوم به ثمرات و آثار اخلاقی انقلاب و نظام اسلامی نیز توجه می‌دهند.
بخش اول این بیانه عهده‌دار چنین ترسیمی است. که فهرست‌وار به آن اشاره می‌کنیم:
1. توجه به داشته‌های اخلاقی مردم انقلابی
یکی از سیاست‌ها و راهبردهای مقام معظم رهبری عنایت به داشته‌های نظام اسلامی است. این داشته‌ها و سرمایه‌ها در همه عرصه‌ها همواره مورد اهتمام ایشان است؛ چرا که ایجاد روحیه خودباوری و اعتماد به نفس ملی و دینی در گرو چنین توجهی است. این مسئله در مباحث اخلاقی نیز مورد اهتمام ایشان است. ایشان با شعفی خاص در بیانیه گام دوم از این داشته‌های اخلاقی یاد می‌کنند:
«امّا انقلاب پُر شکوه ملّت ایران که بزرگ‌ترین و مردمی‌ترین انقلاب عصر جدید است، تنها انقلابی است که یک چلّه پُرافتخار را بدون خیانت به آرمان‌هایش پشت سر نهاده و در برابر همه وسوسه‌هایی که غیر قابل مقاومت به نظر می‌رسیدند، از کرامت خود و اصالت شعارهایش صیانت کرده و اینک وارد دوّمین مرحله خودسازی و جامعه‌پردازی و تمدّن‌سازی شده است».[1]
در فراز بالا ایشان به عنصر کرامت، خودسازی، عدم خیانت به آرمان‌های نظام و مقاومت در برابر وسوسه‌ها که عناصری اخلاقی هستند اشاره و درود خویش را از اعماق دل نثار «این ملّت؛ بر نسلی که آغاز کرد و ادامه داد» می‌نمایند. ما این سرمایه‌ها را فهرست‌وار بیان می‌کنیم:
- همت؛
- اکمال و اتمام تلاش(انقلاب)؛
- صیانت و نگهبانی؛
- عدم خیانت؛
- مقاومت در برابر وساوس؛
- حفظ کرامت و اصالت؛
- خودسازی؛
- امور اخلاقی فطری مثل «آزادی، اخلاق، معنویّت، عدالت، استقلال، عزّت، عقلانیّت، برادری»؛
- روحیه اصلاح‌گری و پذیرش خطا؛
- عدم انفعال و تردید؛
- نقد پذیری؛
- عدم فاصله از ارزشها؛
- عدم تحجر؛
- پای‌بندی به اصول؛
- مرزبندی با رقیبان و دشمنان؛
- قدرتمند در عین مهربانی؛
- باگذشت در عین مظلومیت؛
- عدم افراطی‌گری؛
- برخورداری از منطق اخلاقی در دفاع و جنگ؛
- شجاعت و صراحت در برابر زورگویان؛
- دفاع از مظلومان و مستضعفان؛
- جوان‌مردی و مروت انقلابی؛
- اقتدار؛
- عبرت‌گیری؛
- ایمان قدرتمند؛
- تاب‌آوری «در برابر خصومت و شقاوت و توطئه و خباثت»؛
- استواری و استقامت؛
- مدیریت جهادی؛
- عزت؛
- اعتماد به نفس ملی بر اساس شعار «ما می‌توانیم».
2. آسیب‌شناسی وضعیت اخلاقی موجود
آنچه در نگره اخلاقی طرح شده در بیانیه گام دوم حائز اهمیت است، توجه به آسیب‌های اخلاقی نظام اسلامی است. ایشان در بیانیه گام دوم در کنار آسیب‌شناسی همه جانبه از وضعیت انقلاب چهل‌ساله ایران اسلامی چالش‌ها و آسیب‌های اخلاقی را متذکر شده و برای گام دوم انقلاب همگان را به این آسیب‌ها توجه می‌دهند:
الف. غفلت: در بیانیه گام دوم از اساسی‌ترین آسیب‌هایی که در چندین مورد مورد تذکر قرار گرفته مسئله غفلت است. ایشان همواره به مسئله غفلت گوش‌زد کرده و در جایی غفلت از عبرت‌گیری را متذکر شده، در توصیه به جوانان می‌فرمایند: «برای برداشتن گام‌های استوار در آینده، باید گذشته را درست شناخت و از تجربه‌ها درس گرفت؛ اگر از این راهبرد غفلت شود دروغ‌ها به جای حقیقت خواهند نشست و آینده مورد تهدیدهای ناشناخته قرار خواهد گرفت. دشمنان انقلاب با انگیزه‌ای قوی، تحریف و دروغ‌پردازی درباره گذشته و حتّی زمان حال را دنبال می‌کنند و از پول و همه ابزارها برای آن بهره می‌گیرند. ره‌زنان فکر و عقیده و آگاهی بسیارند؛ حقیقت را از دشمن و پیاده‌نظامش نمی‌توان شنید».
غفلت از جریان انقلابی نیز از مصادیق این آسیب اخلاقی است که در بیانه گام دوم مورد توجه ایشان قرار گرفته: «و بدانید که اگر بی‌توجّهی به شعارهای انقلاب و غفلت از جریان انقلابی در برهه‌هایی از تاریخ چهل‌ساله نمی‌بود- که متأسّفانه بود و خسارت‌بار هم بود- بی‌شک دستاوردهای انقلاب از این بسی بیشتر و کشور در مسیر رسیدن به آرمان‌های بزرگ بسی جلوتر بود و بسیاری از مشکلات کنونی وجود نمی‌داشت».
غفلت از مواهب و ظرفیت‌های کشور، آسیب دیگری است که در این بیانیه مورد توجه قرار گرفته است: «نکته مهمّی که باید آینده‌سازان در نظر داشته باشند این است که در کشوری زندگی می‌کنند که از نظر ظرفیّت‌های طبیعی و انسانی، کم‌نظیر است و بسیاری از این ظرفیّت‌ها با غفلت دست‌اندرکاران تاکنون بی‌استفاده یا کم‌استفاده مانده است».
ب. رضایت به وضع موجود: از جمله نکاتی که ایشان به آن اهتمام دارند تذکر به این مسئله است که افراد و مدیران به وضع موجود راضی باشند. لذا در مواردی به این نکته تذکر می‌دهند که رضایت به وضع موجود ناشی از دون‌همتی و سستی است و همت والا از فضایل نیک اخلاقی است که مورد توجه ایشان است. به عنوان نمونه در بیانیه گام دوم در بحث عدالت اجتماعی در عین تذکر به این مسئله دستاوردهای قابل توجه نظام در این امر را متذکر می‌شوند: «نارضایتی این حقیر از کارکرد عدالت در کشور به دلیل آن‌که این ارزش والا باید گوهر بی‌همتا بر تارک نظام جمهوری اسلامی باشد و هنوز نیست، نباید به این معنی گرفته شود که برای استقرار عدالت کار انجام نگرفته است».
در این باب در ادامه مطلب ایشان این‌گونه افزوده‌اند: «البتّه عدالت مورد انتظار در جمهوری اسلامی که مایل است پیرو حکومت علوی شناخته شود، بسی برتر از این‌هاست و چشم امید برای اجرای آن به شما جوان‌هاست که در ادامه به آن خواهم پرداخت».
در بحث علم و فناوری نیز با همه پیشرفت‌هایی که صورت گرفته راضی شدن به وضع موجود را بر نمی‌تابند و می‌فرمایند: «امّا آنچه من می‌خواهم بگویم این است که این راه طی‌شده، با همه اهمّیّتش فقط یک آغاز بوده است و نه بیشتر. ما هنوز از قلّه‌های دانش جهان بسیار عقبیم؛ باید به قلّه‌ها دست یابیم. باید از مرزهای کنونی دانش در مهم‌ترین رشته‌ها عبور کنیم. ما از این مرحله هنوز بسیار عقبیم».
ج. روگردانی از ارزشها: ایشان مسئله اخلاق و امور فطری و ارزش‌های اخلاقی نهادینه شده در جان‌ها و فطرت انسان‌ها را امری مبارک می‌داند ولی به آسیب روگردانی از ارزشها اشاره می‌کنند: «آزادی، اخلاق، معنویّت، عدالت، استقلال، عزّت، عقلانیّت، برادری، هیچ‌یک به یک نسل و یک جامعه مربوط نیست تا در دوره‌ای بدرخشد و در دوره‌ای دیگر افول کند. هرگز نمی‌توان مردمی را تصوّر کرد که از این چشم‌اندازهای مبارک دل‌زده شوند. هرگاه دل‌زدگی پیش آمده، از روی‌گردانی مسئولان از این ارزش‌های دینی بوده است و نه از پای‌بندی به آن‌ها و کوشش برای تحقّق آن‌ها».
د. امید کاذب و فریبنده و نومیدی بی‌جا و ترس کاذب: امید واقع‌بینانه، عنصر اخلاقی مهمی است که به عنوان فضیلتی پیش‌برنده در اصلاح‌گری و بهبود اوضاع بسیار کارگشاست. از طرفی ناامیدی و یاس بزرگ‌ترین رذیله و در معارف دینی ما گناهی نابخشودنی است؛ از این‌جهت در بیانیه گام دوم به جهاتی مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یکی از ظرفیت‌های مهم این بیانه قلمداد می‌شود: «این‌جانب همواره از امید کاذب و فریبنده دوری جسته‌ام، امّا خود و همه را از نومیدی بی‌جا و ترس کاذب نیز برحذر داشته و برحذر می‌دارم. در طول این چهل سال- و اکنون مانند همیشه- سیاست تبلیغی و رسانه‌ای دشمن و فعّال‌ترین برنامه‌های آن، مأیوس‌سازی مردم و حتّی مسئولان و مدیران ما از آینده است».
3.حربه‌های غیر اخلاقی دشمنان نظام اسلامی
از ویژگی‌های بیانیه گام دوم تنبه و توجه دادن به حربه‌های غیر اخلاقی دشمنان نظام اسلامی است که تنبه و بیداری جوانان را به همراه خواهد داشت. برخی از مهم‌ترین حربه‌ها و ویژگی‌های اخلاقی دشمنان انقلاب و نظام اسلامی مورد اشاره در بیانیه، این‌هاست:
- سردمداری گمراهی و ستم؛
- تظاهر ؛
- سرکوب؛
- زورگویی وگردنکشی؛
- تحریف و دروغ پردازی؛
- رهزنی فکر و عقیده؛
- کینه‌ورزی و بدخواهی؛
- قلدر مآبی؛
- باج خواهی؛
- خصومت؛
- شقاوت؛
- توطئه؛
- خباثت؛
- تحریم؛
- تهدید؛
- ظلم و ستم؛
- جنگ افروزی؛
- رذالت؛
- دخالت؛
- مروج فساد و بی‌بندباری؛
- جنایت؛
- استکبار؛
- تکبّر؛
- انحصارگرایی؛
- نیّت شوم؛
- دست‌اندازی و چپاول؛
- خبرهای دروغ؛
- تحلیل‌های مغرضانه؛
- وارونه نشان دادن واقعیّت‌ها؛
- پنهان کردن جلوه‌های امیدبخش؛
- بزرگ کردن عیوب کوچک؛
- کوچک نشان دادن یا انکار محسّنات بزرگ؛
- محاصره تبلیغاتی؛
- تحمیل؛
- سوء استفاده علمی؛
- ضدیت با معنویت و اخلاق؛
- نفوذ و سلطه.
4.دستاوردهای اخلاقی انقلاب و نظام اسلامی
در بیانیه گام دوم به این دستاوردهای اخلاقی انقلاب و نظام اسلامی اشاره شده است:
1. مشارکت مردمی؛
2. کمک‌رسانی وخدمت‌رسانی؛
3. نیکوکاری؛
4. استکبارستیزی؛
5. ارتقای شناخت اخلاقی؛
6. عدالت اجتماعی؛
7. مدیریت جهادی و با اخلاص؛
8. افزایش عیار معنویت و اخلاق؛
9. مجاهدت؛
10. روحیه برادری و ایثار؛
11. شکرگزاری؛
12. فداکاری؛
13. صدقات؛
14. ایستادگی؛
15. عزت و اقتدار.
دو. راهبردهای اخلاقی گام دوم
در دو بخش گذشته ایشان ضمن بیان وضعیت اخلاقی موجود و دشمن‌شناسی اخلاقی رقیب و همچنین بیان دستاوردهای انقلاب اسلامی، به ارائه پیشنهادهایی به جوانان در عرصه‌های اخلاقی پرداختند که به تحلیل آن می‌پردازیم:
1. اهمیت و جایگاه اخلاق در سرفصل‌های اساسی گام دوم
مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم در جای جای متن بیانیه به مسئله اخلاق اهتمام ویژه داشته‌اند و چه در ترسیم نظام گذشته، ترسیم ویژگی‌های نظام سلطه، تبیین وضعیت کنونی نظام اسلامی و نیز ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی به مسئله اخلاق پرداخته و نکاتی را گوش‌زد فرموده‌اند؛ ولی آنچه بیش از همه در این بیانیه مورد توجه است توصیه ایشان به معنویت و اخلاق به عنوان یکی از سرفصل‌های اساسی و مورد توصیه ایشان به جوانان است که دارای چند ویژگی اساسی است:
1. تبیین معنویت و اخلاق: مقام معظم رهبری با توجه به دو عنصر درون و بیرون و ویژگی‌های اخلاق درون شخصی و بین شخصی، معنویت و اخلاق را در کنار یکدیگر و به عنوان مکمّل هم مطرح می‌کنند. ایشان در تفسیرشان از معنویت و اخلاق آورده‌اند: «معنویّت و اخلاق: معنویّت به معنی برجسته کردن ارزش‌های معنوی از قبیل: اخلاص، ایثار، توکّل، ایمان در خود و در جامعه است و اخلاق به معنی رعایت فضیلت‌هایی چون خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، راستگویی، شجاعت، تواضع، اعتماد به‌نفس و دیگر خلقیّات نیکوست».
آن‌چنان که مشهود است ویژگی‌های دیگر گرایانه‌ای مثل خیرخواهی، گذشت، کمک به نیازمند، تواضع و... در گرو بهره‌مندی از ویژگی‌هایی چون اخلاص، توکل و ایمان است. البته تفکیک ابعاد درونی و بیرونی و نمودهای اخلاق فردی و اجتماعی به هم پیوسته است همان‌طور که در مجموعه صفات فردی برخی ویژگی‌های اجتماعی و در مجموعه صفات اجتماعی برخی اوصاف فردی در بیانیه طرح شده است؛ ولی اینجا سخن از اولویت اخلاق درون فردی و اوصاف درونی نسبت به ظهور اخلاقیات در پیوند با دیگران است؛ گو این‌که تا معنویت به تعبیر و تفسیری که مقام معظم رهبری در بیانیه مطرح کرده‌اند شکل نگیرد نمی‌توان تجلی آن را در اوصاف دیگر گرایانه به شکل ناب و خالص در یافت کرد.
2. ضرورت وجود عنصر معنویت و اخلاق: نکته مهم دیگری که در بیانیه گام دوم مطرح شده، اهمیت و ضرورت عنصر معنویت و اخلاق است که در همه ابعاد زندگی فردی و اجتماعی تاثیرگذار است. ایشان ضمن بیان این مطلب که دو ویژگی اخلاقی توأمان و در کنار یکدیگر می‌توانند در همه حیطه‌های زندگی فردی و اجتماعی تاثیر گذار باشد، فرمودند: «معنویّت و اخلاق، جهت‌دهنده همه حرکت‌ها و فعّالیّت‌های فردی و اجتماعی و نیاز اصلی جامعه است؛ بودن آن‌ها، محیط زندگی را حتّی با کمبودهای مادّی، بهشت می‌سازد و نبود آن حتّی با برخورداری مادّی، جهنّم می‌آفریند».
3.عناصر و عوامل تحقق معنویت و اخلاق: مقام معظم رهبری برای تحقق معنویت و اخلاق به سه عنصر مهم اشاره می‌کند:
1. افراد: «دستگاه‌های مسئول حکومتی در این باره وظایفی سنگین بر عهده دارند که باید هوشمندانه و کاملاً مسئولانه صورت گیرد. و این البتّه به معنی رفع مسئولیّت از اشخاص و نهادهای غیرحکومتی نیست».
2. جامعه: «شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هرچه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به‌بار می‌آورد؛ این، بی‌گمان محتاج جهاد و تلاش است».
3. حکومت: «اخلاق و معنویّت، البتّه با دستور و فرمان به دست نمی‌آید، پس حکومت‌ها نمی‌توانند آن را با قدرت قاهره ایجاد کنند، امّا اوّلاً خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند، و ثانیاً زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهادهای اجتماعی در این باره میدان دهند و کمک برسانند؛ با کانون‌های ضدّ معنویّت و اخلاق، به شیوه معقول بستیزند و خلاصه اجازه ندهند که جهنّمی‌ها مردم را با زور و فریب، جهنّمی کنند».
در این باب مقام معظم رهبری چند وظیفه برای حکومت‌ها بیان می‌کنند:
عدم توسل به قوه قاهره؛ پیاده‌سازی اخلاق در منش و رفتار حکومتی؛ زمینه ترویج اخلاقیات در جامعه؛ میدان دادن به نهادهای اجتماعی جهت یاری در باب اخلاق؛ مبارزه و ستیز با کانون‌های ضد معنویت به روش معقول؛ ایجاد مانع و مبارزه با حربه زور و فریب دشمنان اخلاق و معنویت؛ تنظیم و اجرای برنامه‌های کوتاه مدت و میان مدت جامع جهت مبارزه با تهاجم روز افزون دشمنان از طریق ابزارهای رسانه‌ای.
2.حیطه‌های اثر بخشی اخلاق در بیانیه گام دوم
در این بخش به سه حوزه‌ای که بیش از همه در بیانیه مورد تاکید و توصیه ایشان است می‌پردازیم:
الف. اخلاق سیاسی و حکومتی
بیانه گام دوم اخلاق سیاسی و حکومتی را نیز مورد توجه قرار داده است. بر این اساس ایشان هم گوش‌زدهای اخلاقی برای مردم و به ویژه جوانان طرح می‌کنند و هم مفاهیم مهمی مثل: خوش‌بینی به آینده، امیدواری به‌جا، دوری از نومیدی بی‌جا، خود قدردانی، عزت ملی را به عنوان فضایل اخلاق سیاسی مردم مطرح می‌کنند.
ایشان توجه بیشتری به اخلاق حاکمان و مسئولین دولتی داشته و بر این اساس به تشریح نکاتی دراین باب می‌پردازند:
آسیب‌های اخلاقی حکومت
ایشان به مهم‌ترین آسیب‌های جدی تهدید کننده حکوت اسلامی اشاره می‌فرمایند و معتقدند: «فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، توده چرکین کشورها و نظام‌ها و اگر در بدنه حکومت‌ها عارض شود، زلزله ویرانگر و ضربه‌زننده به مشروعیّت آن‌هاست». ایشان «وسوسه مال و مقام و ریاست» را به عنوان زمینه لغزش حکومت زمان حضرت امیر(ع) بیان می‌کند و زمینهساز لغزش مسئولان نظام می‌داند.
معظم‌له این ویژگی‌های مثبت اخلاقی حاکمان را مورد اشاره قرار می‌دهند:
زهد و ساده زیستی؛ نظارت و مبارزه با فساد حکومتی؛ طهارت اقتصادی همه مقامات حکومت جمهوری اسلامی؛ بر حذر بودن از شیطانِ حرص؛ و گریز از لقمه حرام.
راه‌کارهای اخلاقی‌سازی
از نظر مقام معظم رهبری این راه‌کارها برای اخلاقی‌سازی حکومت باید مد نظر قرار گیرند: استمداد الهی وطلب کمک از خداوند؛ «قاطعیّت و حسّاسیّت دستگاه‌های نظارتی و دولتی، در جلوگیری از تشکیل نطفه فساد»؛ استفاده از انسان‌هایی با ایمان، جهادگر و منیع‌الطّبع با دستانی پاک و دل‌هایی نورانی.
اصول اخلاقی حاکمیت
از نظر معظم‌له عبارتند از:
1. اصل عدالت؛
2. اصل استقلال؛
3. اصل آزادی؛
4. اصل عزت ملی؛
5. اصل حکمت؛
6. اصل مصلحت؛
7. اصل حفظ ارزش‌های انقلابی.
ب. اخلاق علمی
ایشان در عرصه علمی توصیه‌هایی را طرح و از جمله به رویکرد اخلاقی در علم اشاره می‌کنند: «ما به سوءاستفاده از دانش مانند آنچه غرب کرد، توصیه نمی‌کنیم، امّا مؤکّداً به نیاز کشور به جوشاندن چشمه دانش در میان خود اصرار می‌ورزیم».
در این دیدگاه مقام معظم رهبری با اشاره به اخلاق علمی غرب نظام اسلامی را از چنین رویکرد غیر اخلاقی مبرا می‌دانند و از سویی جوانان این مرز و بوم را در مسیر علمی بر اساس راهبرد اخلاقی بین خوف و رجا راهنمایی می‌کنند و معتقدند: «ما هنوز از قلّه‌های دانش جهان، بسیار عقبیم؛ باید به قلّه‌ها دست یابیم. باید از مرزهای کنونی دانش در مهم‌ترین رشته‌ها عبور کنیم».
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با تاکید بر دو عنصر «احساس مسئولیت» و «جهاد علمی» از جوانان می‌خواهد سنگ بنای انقلاب علمی را شکل دهند.
ج. اخلاق اقتصادی
مقام معظم رهبری بحث اقتصاد را هدف جامعه اسلامی نمی‌دانند ولی معتقدند «وسیله‌ای است که بدون آن نمی‌توان به هدف‌ها رسید». از جهتی این هدف با قوی شدن اقتصاد محقق می‌گردد چرا که «اقتصاد قوی، نقطه قوّت و عامل مهمّ سلطه‌ناپذیری و نفوذناپذیری کشور است و اقتصاد ضعیف، نقطه ضعف و زمینهساز نفوذ و سلطه و دخالت دشمنان است.» بر این اساس ریشه کنی فقر به این مهم کمک می‌کند.
عرصه‌های اخلاق اقتصادی
ایشان برای تحقق و تقویت اقتصاد مستقل کشور به عناصر مهم اخلاقی در عرصه تولید(انبوه و باکیفیّت)، توزیع(عدالت‌محور) مصرف(به‌اندازه و بی‌اسراف) اشاره می‌کنند. در کنار این سه حوزه، نکته مهمی که در حوزه مدیریت اخلاقی اقتصاد بر آن صحه می‌گذارند مسئله «مناسبات مدیریّتی خردمندانه» است که بارها و بارها مد نظر ایشان بوده و تاثیرات آن در جامعه مورد توجه ایشان در بیانیه گام دوم قرار گرفته است.
آسیب‌های اخلاقی اقتصاد
1. آسیب‌های بیرونی: «تحریم و وسوسه‌های دشمن».
2. آسیب‌های درونی: «عیوب ساختاری و ضعف‌های مدیریّتی». ایشان برای این عیوب مصادیقی را بیان می‌کنند که مهم‌ترین عنصر موثر در این آسیب‌ها تهی بودن آن‌ها از اخلاق است.
اگر نگاه و رویکرد اخلاقی در این عرصه‌ها مورد توجه باشد ما با بهبود اوضاع اقتصادی هم مواجه خواهیم شد. مصادیقی را که ایشان در بیانه گام دوم مورد توجه قرار می‌دهند از این قرار است: «مهم‌ترین عیوب، وابستگی اقتصاد به نفت، دولتی بودن بخش‌هایی از اقتصاد که در حیطه وظایف دولت نیست، نگاه به خارج و نه به توان و ظرفیّت داخلی، استفاده اندک از ظرفیّت نیروی انسانی کشور، بودجه‌بندی معیوب و نامتوازن و سرانجام عدم ثبات سیاست‌های اجرایی اقتصاد و عدم رعایت اولویّت‌ها و وجود هزینه‌های زاید و حتّی مسرفانه در بخش‌هایی از دستگاه‌های حکومتی است».
راه حل اخلاقی اقتصاد
ایشان مهم‌ترین عنصر در حل مسائل اخلاقی را مبتنی بر یکی از اصول مهم اخلاقی یعنی اصل مقاومت استوار می‌کنند؛ که از نحوه مدیریت و سازماندهی حکومت به خود اقتصاد سرایت می‌کند.
اصل اقتصاد مقاومتی مبتنی بر مدیریتی است که به تعبیر مقام معظم رهبری برخوردار از این ویژگی‌های اخلاقی است: «قدرت و نشاط کاری و احساس مسئولیّت». در کنار این سه مولفه اخلاقی، مشارکت مردمی، ویژگی جوانی، دانایی به ویژه در عرصه اقتصاد و ایمان از مهم‌ترین عناصر اخلاقی این عرصه است.
سوتیر
در جای جای بیانیه به مسئله اخلاق اهتمام ویژه داشته‌اند، چه در ترسیم نظام گذشته، ترسیم ویژگی‌های نظام سلطه، تبیین وضعیت کنونی نظام اسلامی و نیز در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، علمی و فرهنگی به مسئله اخلاق پرداخته و نکاتی را گوش‌زد کرده‌اند؛ ولی آنچه بیش از همه در این بیانیه مورد توجه است توصیه ایشان به معنویت و اخلاق به عنوان یکی از سرفصل‌های اساسی و مورد توصیه به جوانان است. در این بیانه اخلاق سیاسی و حکومتی را نیز مورد توجه قرار داده است. بر این اساس ایشان هم گوش‌زدهای اخلاقی برای مردم و به ویژه جوانان طرح می‌کنند و هم مفاهیم مهمی مثل: خوش‌بینی به آینده، امیدواری به‌جا، دوری از نومیدی بی‌جا، خود قدردانی، عزت ملی را به عنوان فضایل اخلاق سیاسی مردم مطرح می‌کنند.
ایشان به مهم‌ترین آسیب‌های جدی تهدید کننده حکوت اسلامی اشاره می‌فرمایند و معتقدند: «فساد اقتصادی و اخلاقی و سیاسی، توده چرکین کشورها و نظام‌ها و اگر در بدنه حکومت‌ها عارض شود، زلزله ویرانگر و ضربه‌زننده به مشروعیّت آن‌هاست». ایشان «وسوسه مال و مقام و ریاست» را به عنوان زمینه لغزش حکومت زمان حضرت امیر(ع) بیان می‌کند و زمینهساز لغزش مسئولان نظام می‌داند. معظم‌له این ویژگی‌های مثبت اخلاقی حاکمان را مورد اشاره قرار می‌دهند: زهد و ساده زیستی؛ نظارت و مبارزه با فساد حکومتی؛ طهارت اقتصادی همه مقامات حکومت جمهوری اسلامی؛ بر حذر بودن از شیطانِ حرص؛ و گریز از لقمه حرام. با تاکید بر دو عنصر «احساس مسئولیت» و «جهاد علمی» از جوانان می‌خواهد سنگ بنای انقلاب علمی را شکل دهند.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. حسینی خامنه ای، 1397، سید علی ، بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی.
تذکر: عبارت‌های ذکر شده از مقام معظم رهبری مبتنی بر محتوای بیانیه گام دوم بر اساس منبع فوق صورت گرفته است.
