[1] . دانشیار و عضو مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی بابل (نویسنده مسئول).

[2] . دانشیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی بابل.

اقتصاد مقاومتی در گذر زمان

آرام تیرگر[1]، محمد‌هادی یدالله پور[2]

درآمد

اقتصاد مقاومتی عبارتی است که گرچه اولین بار در شهریور ماه سال 1389 و در دیدار مقام معظم رهبری با جمعی از کارآفرینان کشور مطرح شد اما طی سال‌های اخیر بطور فزاینده و به اشکال مختلف مورد تاکید ایشان و سایر مقامات ارشد کشور قرار گرفته است. انتخاب شعارهای سال با مضامین اقتصادی در چند سال گذشته را نیز می‌توان گواه دیگری بر اهمیت آن بر شمرد؛ شعارهایی مانند سال جهاد اقتصادی (1390)، سال حمایت از تولید ملی و کار و سرمایه ایرانی (1391)، سال حماسه سیاسی و حماسه اقتصادی (1392)، و سال اقتصاد و فرهنگ، با عزم ملی و مدیریت جهادی (1393) که همگی نشان از ضرورت توجه به رفتارهای اقتصادی در کشور دارد.

آن‌گونه که در متون مختلف آمده، یکی از راه‌های اصلی تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، تاکید بر اقتصاد دانش‌بنیان و افزایش سهم تولید و صادرات این بخش می‌باشد. البته دانشگاه‌ها علاوه بر ایفای نقش تخصصی خود که همانا حرکت و تلاش در جهت اقتصاد دانش بنیان می‌باشد، وظایف اجتماعی نیز به عهده دارند. به عقیده بسیاری، بهترین مکان برای پرداختن به موضوع اقتصاد مقاومتی و تئوریزه کردن ایده‌ها، دانشگاه‌ها هستند زیرا سازمان‌ها و نهادهای اجرایی توان و فرصت پرورش و کاربردی کردن ایده‌ها را ندارند. از طرفی دانشگاهیان (اعم از اساتید، دانشجویان و کارکنان) نه تنها هر یک به عنوان فردی از افراد جامعه، بلکه به عنوان گروهی تاثیر گذار بر فرهنگ و رفتار مردم، از وظایفی متمایز برخوردارند. حتی به عقیده برخی از صاحبنظران، قابل اعتناترین جنبه‌های نقش‌آفرینی دانشگاه‌ها در تحقق اقتصاد مقاومتی، نفوذ فرهنگی این نهاد در میان جامعه است. اعتماد جامعه به دانشگاه‌ها سبب می‌شود تا علاوه بر اینکه دانشگاه‌ها به کاربردی کردن ایده‌ها می‌پردازند، از ظرفیت خود برای همراه کردن مردم با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیز استفاده نمایند.

با توجه به جایگاه ویژه دانشگاه‌ها در خصوص تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی، هدف از مقاله حاضر ترسیم وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد گروهی از پرسنل دانشگاهی در خصوص اقتصاد مقاومتی و مقایسه وضعیت موجود با مقطع زمانی دیگری در گذشته می‌باشد.

روش بررسی

این مطالعه به صورت مقطعی طی برگزاری شش دوره کارگاه آموزشی اقتصاد مقاومتی در یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی در طول فصول پاییز و زمستان 1393 به اجرا در آمد. در این کارگاه‌های آموزشی مطالبی در خصوص اهمیت موضوع و پاره‌ای از راهکارهای تحقق اقتصادی مستقل، همراه با مطالبی در رابطه با توصیه‌های اقتصادی اجتماعی دین مقدس اسلام با تکیه بر آیات و روایات ارائه گردید. ثبت نام و شرکت در کارگاه‌های آموزش داوطلبانه و متناسب با ابراز تمایل پرسنل بود. در مجموع طی برگزاری کارگاه‌های مذکور بیش از 150 نفر مورد آموزش قرار گرفتند.

 جهت جمع‌آوری داده‌ها از فرمی محقق ساخته متناسب با اهداف پژوهش و بی نام استفاده شد تا از این طریق ضمن رعایت ملاحظات اخلاقی پژوهش و محرمانه ماندن اطلاعات شخصی افراد، مشارکت بهتر و اظهار نظر آزادانه‌ای را شاهد باشیم. فرم‌ها دارای 16 سوال بودند که از این تعداد 10 سوال به صورت بسته در خصوص موضوعاتی مانند: آشنایی با مقوله اقتصاد مقاومتی، برخورداری از سابقه مطالعه یا اقدام در این زمینه، و 5 سوال بصورت باز، شامل ذکر نمونه‌ای از مصادیق، معرفی افراد مسئول، و در نهایت پیشنهاداتی در خصوص اجرای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در دانشگاه بود. البته یک سوال نیز با هدف ارزیابی از میزان رضایت شرکت کنندگان به صورت بصری و در قالب مقیاسی از صفر تا پنج بود که در این مورد صفر به منزله عدم رضایت و عدد پنج به معنی رضایت کامل از مطالب ارائه شده بود.

لازم به ذکر است که جمع آوری داده‌ها در این مطالعه طی دو مرحله: 1) پیش از آغاز جلسات و ارائه مطالب آموزشی و 2) در انتهای کارگاه و پایان ارائه مطالب، صورت پذیرفت. بنابراین گردآوری داده‌ها از طریق توزیع مستقیم فرم‌ها در ابتدای کارگاه‌های آموزشی و جمع‌آوری آنها در پایان کارگاه انجام شد.جهت پردازش داده‌ها از نرم افزار آماری spss و شاخص‌های آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده و سطح معنی‌داری اختلاف‌ها 05/0>p در نظر گرفته شد.

 یافته‌ها

از میان بیش از 150 فرم توزیع شده، 129 فرم به طور کامل تکمیل و مورد استفاده قرار گرفت اما باقیمانده فرم‌ها به دلیل نقص اطلاعات ناشی از تاخیر در ورود به کلاس و یا ترک زود هنگام کارگاه آموزشی، از مطالعه کنار گذاشته شدند.

 با توجه به داده‌های جمع‌آوری شده، سهم نسبتا" مشابهی از هر دو جنس در کارگاه‌های آموزشی شرکت داشتند. حدود نیمی از شرکت کنندگان (52%) جزء پرسنل درمانی بوده و سهم اعظم آنان دارای تحصیلاتی در حد لیسانس (61%) بودند. از نظر سن و سابقه کار، میانگین سن شرکت کنندگان 7±42 سال (حداقل 24 و حداکثر 57 سال) و از نظر سابقه، میانگین سابقه کار 7±17 سال (حداقل 2 و حداکثر 31 سال) بود. اطلاعات بیشتر در خصوص مشخصات فردی شرکت کنندگان در کارگاه‌های آموزشی، در جدول 1 ارائه شده است.

جدول 1: توزیع فراوانی و برخی اطلاعات آماری 129 شرکت کننده در کارگاه آموزشی اقتصاد مقاومتی- 1393

بررسی وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد شرکت‌کنندگان در خصوص اقتصاد مقاومتی نشان داد که: 115 تن از پرسنل واژه اقتصاد مقاومتی را شنیده، و به همین تعداد در قبال آن احساس مسئولیت می‌کرده‌اند. از این تعداد، 84 نفر نیز به ادعای خود اقداماتی هرچند کوچک در راستای اقتصاد مقاومتی انجام داده بودند. البته لازم به ذکر است که اگر مطالعه در زمینه اقتصادی مقاومتی را نیز اقدامی در راستای اقتصاد مقاومتی قلمداد نماییم، 55 نفر (43%) از شرکت کنندگان مبادرت به مطالعاتی در خصوص این موضوع را گزارش کردند. در شکل 1 نتایج مربوط به چند متغیر فوق با مقادیر حاصل از مطالعه گذشته بین 89 تن از پرسنل طی زمستان سال 1391، مورد مقایسه قرار گرفته است. همانگونه که مشاهده می‌شود در تمام متغیرها با روند افزایشی روبرو بوده‌ایم.

شکل 1: مقایسه آگاهی، نگرش و عملکرد گروهی از پرسنل دانشگاه در خصوص اقتصاد مقاومتی

پردازش دیگر داده‌های حاصل از این مطالعه نشان داد که 111 نفر از شرکت کنندگان (86%) برگزاری چنین کارگاه‌هایی را مفید و 107 نفر (83%) نیز تکرار چنین آموزش‌هایی را لازم بر شمردند. ارزیابی رضایت شرکت کنندگان بر اساس مقیاسی از صفر تا پنج نیز از رضایت نسبی یا کامل حداقل 76 نفر (65%) حکایت داشت( میانگین نمرات 8/3).

پردازش آماری داده‌ها با استفاده از آزمون آماری کای دو، از عدم اختلاف معنی دار آماری در رابطه با آگاهی و نگرش مردان و زنان پیرامون موضوع اقتصاد مقاومتی حکایت داشته اما از نظر عملکرد اختلاف معنی‌داری بین آنها حاکم بود. به گونه‌ای که اظهار به اقدام عملی در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در مردان به مراتب بیش از زنان بود (05/0>p).

 نتیجه‌گیری

با توجه به یافته‌های مطالعه حاضر به نظر می‌رسد اختصاص نسبت‌هایی بیش از دو سوم به پاسخ‌های مثبت در هر یک از حوزه‌های آگاهی، نگرش و عملکرد را می‌توان نشانی از وضعیت مطلوب در میان پرسنل مورد بررسی قلمداد نمود. از سویی مطالعه وضعیت موجود در مقایسه با وضعیت مشاهده شده در سال 1391 نیز گویای بهبود قابل ملاحظه در هر یک از حوزه‌های آگاهی، نگرش و عملکرد است (شکل 1). اما با توجه به جایگاه ویژه دانشگاه و دانشگاهیان، و نقشی که آنها علاوه بر ایفای وظایف خود، به عنوان الگو و راهنما برای دیگر افراد و سازمان‌های جامعه بر عهده دارند، این نسبت راضی کننده نبوده و ضروریست تا در جهت بهبود آن کوشید.

نباید از نظر دور داشت که وضعیت گزارش شده مربوط به طبقه‌ای نسبتا" متمایز با تحصیلات بالاست (جدول 1) و به همین دلیل ممکن است در دیگر اقشار جامعه، با نسبت‌های پایین‌تری از آگاهی، نگرش و عملکرد روبرو گردیم. نتایج پژوهشی در میان گروهی از شهروندان شمال کشور وجود چنین وضعیتی را به تصویر کشیده و نشان داد که در سال 1391، آگاهی شهروندان به شکل قابل ملاحظه‌ای کمتر از دانشگاهیان بوده است.

با توجه به اینکه رفتار و یا تغییر رفتار هر یک از انسان‌ها در خصوص موضوعی، پیش از هر چیز نیازمند کسب آگاهی است، بدیهی است در این مورد خاص نیز، به منظور اتخاذ رفتاری منطبق با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی،، نیازمند اطلاع‌رسانی و آموزش کلیه اقشار جامعه هستیم. این ضرورت حتی در مطالعه حاضر نیز مشاهده گردید به گونه‌ای که 83% از شرکت کنندگان در کارگاه‌های آموزشی اخیر، علیرغم آگاهی از موضوع، تمایل خود را برای شرکت مجدد در چنین کارگاه‌هایی اعلام نموده و تکرار آموزش‌ها را جهت بهبود شناخت خود لازم دانسته‌اند.

در یک نتیجه‌گیری کلی می‌توان گفت که گرچه وضعیت آگاهی، نگرش و عملکرد پرسنل دانشگاه از وضعیت به ظاهر مطلوبی برخوردار بوده و از سویی نسبت به گذشته شاهد رشد محسوسی هستیم، اما به جهت نقش تاثیرگذار این قشر، مواجهه با وضعیتی به مراتب بهتر مورد انتظار می‌باشد.

البته لازم به ذکر است که نتایج این مطالعه به دلایل متعددی مانند کم بودن تعداد نمونه‌ها، عدم جمع‌آوری تصادفی افراد، نامشخص بودن روایی و پایایی ابزار جمع‌آوری اطلاعات، و نهایتا" تکیه بر اظهارات فردی کارکنان، ممکن است از تعمیم‌پذیری بالایی برخوردار نباشد. به همین دلیل پیشنهاد می‌گردد تا پژوهش‌های گسترده‌تر، در جمعیتی بیشتر، با ابزارهای استاندارد، و با رعایت کلیه ملاحظات پژوهشی در دیگر دانشگاه‌ها و به ویژه سازمان‌های مسئول و تاثیرگذار به اجرا در آید.

منابع:

1. مجاهدیان س م. چند و چونی در اقتصاد مقاومتی و وظیفه دانشگاه، ماهنامه معارف، شماره 93، مرداد و شهریور 1391، 19-11.

2. لیالی م. ع.، بیدار باش جنبش دانشجویی، نشریه پرسمان، شماره 138، 139، تیر و مرداد 1393، صفحات 13-30.

3. شهبازی ن . اقتصاد مقاومتی خنثی کننده هر نوع تحریم اقتصادی،ماهنامه پیام انقلاب، شماره 42، دی ماه 1389، صفحات 27-26

4. غلامی، م. دانشگاه‌ها چگونه در اقتصاد مقاومتی ایفای نقش می‌کنند. روزنامه ایران- شماره 5202، تاریخ 25 مهر 1391، صفحه 4.

5. تیرگر آ،آقالری ز، نوری ل. پژوهشی پیرامون اقتصاد مقاومتی در میان پرسنل دانشگاه، ماهنامه معارف، شماره 99، مهر و آبان 1392، 39-38.

6. تیرگر آ، سلطانپور ن، جهانیان ز، عموزاده س. پژوهشی پیرامون اقتصاد مقاومتی در میان اساتید دانشگاه، ماهنامه معارف، شماره 100د، آذر و دی 1392، 14-12.

7. تیرگر آ، آقالری ز، ربیعی س م. اهمیت توجه به موضوعات اجتماعی همزمان با آموزش علوم پزشکی، دو فصلنامه آموزش پزشکی، مرکز مطالعات و توسعه آموزش علوم پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی بابل، دوره سوم، شماره 1، پاییز و زمستان 1393، 45-39.

8. تیرگر آ، آقالری ز، پژوهشی در: اقتصاد مقاومتی از منظر شهروندان و دانشگاهیان، کیهان فرهنگی، شماره 327-325، دی، بهمن و اسفند 1392، 48-46.